روش تدریس اکتشافی

مشاهده رویدادی است که دانش آموز را جذب می کند و این جذب سبب ترغیب به پرسش می شود و معلم هم دانش آموزان را جهت پیدا کردن پاسخ به جست وجو تشویق می کند که به این روند جست و جوگری ،کاوش و یا اکتشاف می گویند. یادگیری اکتشافی دو طبقه اصلی دارد: اکتشاف قطعی و نسبی.

یادگیری اکتشافی برخلاف استفهامی و حل مسئله، کاملا اتفاقی و تصادفی است. چرا که در محیط آنها را آزمون کرده و معانی جدید از داده ها ساخته می شود.

 

کالاهان و کلارک معتقدند، مبانی نظری تدریس اکتشافی را قیاس و استقراء تشکیل می دهد. اصل اساسی این است که دانش آموز، خود به نتایج علمی دست یابد و بتواند نتایج را در موقعیت های جدید به کار گیرد. این نوع شیوه تفکر را قیاس می گوییم. نوع دیگر آن است که دانش آموزان آزمایشی را اجراء کنند و خودشان تک تک مراحل تحلیل موضوع را انجام دهند و در پایان با توجه به یافته ها نتیجه را استنباط کنند که به این شیوه تفکر استقراء گویند.

 

عملا در بیشتر مراحل ترکیبی از روش های استقرایی و قیاسی استفاده می شود، مثلا در شناخت دلایل و پیامد جنگ تحمیلی می توان از طریق قواعد کلی حاکم بر جنگ و خشونت ملی و بین المللی دلایل و پیامدها را کشف و یا از طریق تحلیل اجزاء موضوع و دلایل پیامدهای آن را کشف کرد .

 

مراحل روش تدریس اکتشافی

 

¤ مسئله موردنظر را مشخص کنید.
¤ راه حل هایی برای حل مسئله یا تحلیل موضوع پیش بینی کنید.
¤ راه حل های پیشنهادی را مورد آزمایش قرار دهید.
¤ نتیجه گیری کنید، نتایج را در موقعیت های مختلف به کار ببرید.
¤ سرانجام به قوانین عملی و قابل تعمیم برسید.

 

نقش معلم در روش تدریس اکتشافی

 

1- کنترل و راهنمایی بحث درسی.
2- نحوه جمع آوری اطلاعات، روش های مطالعه مشاهده و بررسی منابع علمی را یاد دهد.
3- فرصت لازم به دانش آموزان برای کاوش داده شود.
4- دانش آموزان را با مهارت های کاوش گری، مشاهده طبقه بندی نتیجه گیری و پیشگویی آشنا سازد.

 

ویژگی عمده روش اکتشافی عبارت است از میزان راهنمایی معلم نسبت به دانش آموز.

 

راهنمایی معلم به دانش آموز می‌تواند در محدوده‌های زیر باشد:

 

1. معلم می‌تواند اصول و راه‌حل مسئله را برای دانش آموز توضیح دهد.

 

2. معلم می‌تواند فقط اصولی را که در یادگیری اکتشافی به کار می‌رود، برای دانش آموز توضیح دهد، اما راه‌حل مسئله را در اختیار او نگذارد.

 

3. معلم می‌تواند اصول و راه‌حل را در اختیار دانش آموز قرار ندهد؛ در این صورت، آن را یادگیری بدون راهنمایی استاد می‌نامیم.

 

بین نخستین مورد که در آن هم اصول و هم راه‌حل مسئله تشریح می‌شود و آخرین مورد که اصول و راه‌حل ارائه نمی‌شوند، یادگیری اکتشافی راهنمایی شده، نامیده می‌شود. در یادگیری اکتشافی، معلم  در به خاطر آوردن اصول مربوط و کاربرد آنها به دانش آموز کمک می‌کند. در این روش، معلم اصول را شرح می‌دهد، اما درباره راه‌حل چیزی نمی‌گوید.

 

محاسن روش اکتشافی

 

برونر (1972) محاسن زیر را برای روش اکتشافی برشمرده است:

 

1. یادگیری اکتشافی، توانایی ذهنی دانش آموز را تقویت می‌کند.

 

2. یادگیری اکتشافی، انگیزه درونی دانش آموز را افزایش می‌دهد؛ زیرا در این نوع یادگیری، دانش آموز به طور خودجوش فعالیت‌های آموختن را دنبال می‌کند و پاداشی هم که دریافت می‌دارد، از فعالیت‌های خود او است.

 

3. یادگیری اکتشافی، فنون اکتشاف را به دانش آموز می‌آموزد و او را خلاق و کاوشگر بار می‌آورد.

 

4. یادگیری اکتشافی موجب دوام بهتر آموخته‌ها می‌شود؛ زیرا خود دانش آموز ، آموخته‌هایش را سازمان می‌دهد و می‌داند که چه موقع و چگونه آنها را به دست آورد.

 

یادگیری اکتشافی، فنون کشف، نحوه خلق را به دانش آموزان می آموزد و خلاق و کاوشگر بار می آورد. توانایی های فکری دانش آموزان را پرورش داده و سبب افزایش مهارت های ذهنی می شود. دانش آموز عادت می کند در اثبات و نفی یک موضوع دنبال دلایل و برهان منطقی باشد و معلم عضوی از گروه اکتشاف است.

 

محدودیت‌های روش اکتشافی

 

این روش نیاز به وقت بیشتری دارد و باید دانش آموزان کمتری در کلاس باشند و نظارت معلم حتمی است، چون دانش آموزان کند ذهن نسبت به تیزهوش ممکن است در درک روابط بین مفاهیم و تحلیل دچار مشکل شوند.

 

البته در کلاس های بین 20 تا 25 نفر این روش در بسیاری از دروس هنری به ویژه اگر فضای کافی برای فعالیت هر دانش آموز باشد ، قابل اجرا است.

 

آزوبل عقیده دارد: «هدف اساسی تدریس این است که مجموعه سازمان یافته‌ای از دانش و معلومات، به شیوه‌ای سازمان یافته ارائه شود.»این مجموعه باید به وضوح تنظیم شود و به وضوح به دانش آموز عرضه گردد. وی معتقد است که نمی‌توان تفکر اکتشافی را خارج از زمینه کلی رشته علمی بخصوصی - مثل فیزیک، ریاضی، زیست‌شناسی و ... - آموخت؛ زیرا دستیابی به تفکر اکتشافی، از طریق ساختار کلی هر یک از رشته‌های علوم مختلف، میسر است.